فایل بررسی ساماندهی اجتماعات ساکن در سکونتگاه های غیررسمی با تأکید بر سرمایه اجتماعی

توضیحات تکمیلی

فایل بررسی ساماندهی اجتماعات ساکن در سکونتگاه های غیررسمی با تأکید بر سرمایه اجتماعیاین پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد چكيده رساله: با توجه به رشد افسار گسیخته شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه، فقر و محرومیت از مسائل محوری و اساسی به شمار می­رود که شهرها با آن دست به گریبان هستند. رشد پدیده فقر شهری و عمیق­تر شدن شکاف طبقاتی در شهرهای بزرگ باعث شده است که گروه­های کم درآمد در غالب اجتماعات محلی در فضاهای جغرافیایی خاص شکل گیرند که از روند کلی توسعه برکنار مانده و به اصطلاح به حاشیه رانده شده، هستند. در همین ارتباط، کمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست و یکم میلادی نیز هشدار داده است که به موازات رشد ابرشهرها، فقر شهری در کشورهای جنوب افزایش یافته و بخش عمده­ای از رشد شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سکونتگاه­های غیررسمی صورت خواهد گرفت و این گرایش را «غیررسمی شدن شهرنشینی» نامیده است. در کشور ما نیز اسکان غیررسمی با رشدی سریعتر از رشد شهرنشینی به تعبیری رسمی، مواجه بوده و برآورد می شود که یک پنجم جمعیت شهری در اینگونه سکونتگاه­ها مستقر باشند. در حالیکه نگرش غالب مدیریت شهری در برخی از کشورها و از جمله در ایران حذف بخش غیررسمی از عرصه عمومی شهر و ساماندهی (به مفهوم حذف) بخش غیررسمی به خاطر مشکلاتی چون سد معبر است. در حقیقت بخش غیررسمی نوش­داروی مشکل اشتغال در شهرهای در حال توسعه و عنصری تعیین کننده در توسعه شهری است. و این اتفاق نظر وجود دارد که بخش غیررسمی از توانمندی فراوانی در برنامه­ریزی و ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی برخوردار است و ساماندهی آن می­تواند منافع زیادی را برای بازیگران عرصه شهری، به ویژه کم درآمدان و نیز مدیریت شهری دربرداشته باشد. دیدگاه مبتنی بر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی بیشترین تلاش خود را متوجه نحوه واکنش تهیدستان و کم­درآمدهای شهری به حل مسئله مسکن و سرپناه خود و راه­حل­ها و راه­کارهای توانمندسازی آن­ها و سامان­بخشی سکونتگاه­های غیررسمی کرده است. توانمندسازی، زمینه­سازی برای ارتقای شرایط اجتماع محلی از راه گسترش و بکارگیری ظرفیت موجود است. در حقیقت توانمندسازی برنامه حل مسئله از درون بر پایه توسعه اجتماعات محلی است. در این الگو ظرفیت­های محلی برای پاسخگویی به نیازهای اجتماع شکوفا می­شود که در آن مشارکت به مثابه نکته کلیدی در جهت بهره گیری از توان جمعی نگریسته می­شود. اعتماد و مشارکت اجتماعی دو مولفه اصلی سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی پدیده­ای ضروری برای یک زندگی اجتماعی توام با پیشرفت و موفقیت است. سرمایه اجتماعی در جوامع نقشی به مراتب مهم­تر از سرمایه فیزیکی و انسانی ایفا می­کند. بگونه­ای که در نبود سرمایه اجتماعی، اثربخشی سایر سرمایه­ها در جامعه کاهش یافته و بدون سرمایه اجتماعی پیمودن را­ه­های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ناهموار می­شوند، از این رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل محوری برای دستیابی به توسعه محسوب می شود. هدف اصلی رساله حاضر، دستیابی به راهکارهای بکارگیری سرمایه­های اجتماعی موجود در سکونتگاه­های غیررسمی در جهت ارتقاء و سرعت بخشیدن به روند برنامه­های توانمندسازی و ساماندهی این سکونتگاه­ها می­باشد تا بتوان از آن به عنوان یکی از مهم­ترین عوامل در مشارکت­پذیری ساکنین در فرایند توانمندسازی این سکونتگاه­ها بهره جست، به گونه­ایی که این امر موجب بهبود منابع و منافع افراد و در نتیجه افزایش رفاه و پایداری شهری شهروندان و ساکنین شود. واژگان كليدي : سکونتگاه غیررسمی، توانمندسازی، رویکردهای چاره­جویی، مشارکت، سرمایه اجتماعی فهرست مطالب شماره صفحه فصل اول: کلیّات پژوهش 1-1- طرح مسأله.................................... 1 1-2- ضرورت و اهمیت موضوع مورد مطالعه.............. 2 1-3- پرسش های پژوهش............................... 3 1-4- بیان اهداف پژوهش............................. 3 1-5- تشریح روش کار پژوهش.......................... 4 فصل دوم: مبانی و چارچوب نظری پژوهش بخش اول: مرور پایه­های مفهومی و تجربی مرتبط با اسکان غیررسمی 2-1- تعریف و ساختیابی اسکان غیررسمی............... 5 2-2- ویژگی های سکونتگاه های غیر رسمی.............. 6 2-2-1- اقتصادی...................................... 7 2-2-1-1- مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد.................... 8 2-2-2- فرهنگی...................................... 10 2-2-3- اجتماعی..................................... 10 2-2-4- حقوقی....................................... 10 2-2-4-1- انواع مالکیتها و نحوه تملک................ 11 2-2-5- کالبدی...................................... 11 2-2-5-1- انواع استقرار و مکانیابی.................. 12 2-2-6- مسکن......................................... 12 2-2-7- بافت سکونتگاهها و ساختار شبکه ارتباطی........ 13 2-2-8- دسترسی به خدمات و امکانات روبنایی و زیربنایی. 13 2-3- مروری بر سیر اسکان غیررسمی در جهان.......... 15 2-4- روند تکوین و تکامل سکونتگاههای غیررسمی...... 16 2-4-1- تهاجم سازمان یافته........................... 17 2-4-2- تصرف خزنده................................... 18 2-4-3- بازتقسیم زمین................................ 18 2-5- طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی............ 19 2-6- بررسی دلایل شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه............................................ 21 2-6-1- عوامل ساختاری جامعه.......................... 23 2-6-2- عوامل سازمانی................................ 23 2-6-3- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی............. 23 2-6-4- فعالیتهای باندهای (مافیایی) نامشروع زمین..... 24 2-6-5- ناکارآمدی سیاستهای تأمین مسکن................ 24 2-6-6- غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری 24 2-7- فقر شهری و ارتباط آن با اسکان غیررسمی....... 25 2-7-1- تعریف فقر:................................... 25 2-7-2- فقر و اسکان غیر رسمی......................... 26 2-8- شناخت برنامه نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیررسمی و دیدگاههای آنها................................... 28 2-8-1- بانک جهانی (Word Bank)......................... 28 2-8-2- هبیتات(UN-HABITAT)........................... 30 2-8-3- برنامه عمران ملل متحد (UNDP)................. 32 2-9- رویکردهای فلسفی- سیاسی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی 33 2-9-1- دسته اول: لیبرال............................. 33 2-9-2- دسته دوم: رادیکالی........................... 33 2-9-3- دسته سوم: جامعه گرایی........................ 34 2-10- رویکردهای مداخله در توسعه سکونتگاه های غیررسمی: 34 2-10-1- دوره اول (دهه 1960)......................... 35 2-10-1-1- رویکرد نادیده انگاری...................... 37 2-10-1-2- رویکرد حذف و تخلیه اجباری................. 38 2-10-1-3- رویکرد مسکن عمومی:........................ 39 2-10-2- دوره دوم (دهه 1970)......................... 40 2-10-2-1- رویکرد زمین و خدمات....................... 42 2-10-2-2- رویکرد ارتقاءبخشی (بهسازی)................ 43 2-10-2-3- توسعه اندک افزا (افزایشی)................. 46 2-10-2-4- رویکرد خودیاری............................ 46 2-10-3- دوره سوم (دهه 1980)......................... 47 2-10-3-1- رویکرد ارتقای محیطی....................... 49 2-10-3-2- رویکرد توانمندسازی........................ 51 2-10-4- دوره چهارم (دهه اخیر)....................... 58 2-10-4-1- حکمروایی خوب.............................. 58 2-11- جمع بندی و نتیجه گیری...................... 65 بخش دوم: مرور مفاهیم مرتبط با سرمایه اجتماعی 2-12- اهمیت سرمایه اجتماعی...................... 68 2-13- تعریف سرمایه اجتماعی..................... 69 2-14- گونه های مختلف سرمایه اجتماعی............ 70 2-14-1- سرمایه اجتماعی درون گروهی................. 71 2-14-2- سرمایۀ اجتماعی بین گروهی................. 71 2-14-3- سرمایۀ اجتماعی ارتباطی...................... 71 2-15- دیدگاه های نظری سرمایه اجتماعی............. 72 2-15-1- دیدگاه مبتنی بر اجتماع محلی................. 72 2-15-2- دیدگاه شبکه ها.............................. 73 2-15-3- دیدگاه نهادی................................ 74 2-15-4- دیدگاه هم افزایی............................ 75 2-16- عوامل موثر بر ایجاد، حفظ و نابودی سرمایۀ اجتماعی 76 2-16-1- بستگی شبکه های اجتماعی...................... 76 2-16-2- ثبات........................................ 77 2-16-3- ایدئولوژی................................... 77 2-16-4- وابستگی افراد به یکدیگر..................... 77 2-17- سنجش سرمایه اجتماعی........................ 78 2-17-1- الگوهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی........ 78 2-17-2- سطوح تحلیل................................ 79 2-17-2-1- سطح خرد................................... 79 2-17-2-2- سطح میانی................................. 80 2-17-2-3- سطح کلان................................... 80 2-18- ابعاد سرمایه اجتماعی....................... 81 2-19- شاخصهای سرمایۀ اجتماعی..................... 81 2-20- جمع بندی و نتیجه گیری...................... 85 فصل سوم: بررسی ویژگی­ها و فرآیند شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی در ایران مقدمه............................................. 1 3-1- چگونگی و عوامل موثر بر شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در ایران............................................ 86 3-2- برنامه ریزی شهری در ایران راهی برای تشدید مشکل سکونتگاه های غیررسمی.......................................... 91 3-3- عوامل موثر بر شکل گیری متفاوت سکونتگاه های غیررسمی در ایران در مقایسه با سایر کشورها......................... 92 3-4- مروری بر راهکارهای چاره جویی اسکان غیررسمی در ایران 93 3-4-1- نگاهی بر سند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی در ایران 93 3-5- نتیجه گیری.................................. 98 فصل چهارم: ویژگی­ها و مشخصات عام سکونتگاه غیررسمی شهر ساری مقدمه............................................ 99 4-1- معرفی مورد پژوهی و دلایل انتخاب آن........... 99 4-2- روند تکوین و تکامل محله هدف................ 100 4-3- ویژگی های محله هدف......................... 101 4-3-1- اقتصادی.................................... 101 4-3-1-1- ساختار اشتغال و گروه های درآمد- هزینه..... 101 4-3-1-2- موقعیت مکانی و نوع فعالیت اقتصادی گروه های عمده شغلی 101 4-3-2- فرهنگی...................................... 103 4-3-2-1- ترکیب اجتماعی............................. 103 4-3-2-2- توزیع گروه های اجتماعی بر حسب بافت فرهنگی. 103 4-3-3- اجتماعی.................................... 104 4-3-3-1- جمعیت..................................... 104 4-3-3-2- بررسی ویژگی خانوار – بعد خانوار........... 104 4-3-3-3- شناخت جریان های مهاجرتی و منشأ............ 104 4-3-4- حقوقی....................................... 105 4-3-4-1- انواع مالکیت و نحوه تملک.................. 105 4-3-5- کالبدی..................................... 105 4-3-5-1- خدمات موجود در محله....................... 105 4-3-5-2- نظام ساخت و ساز........................... 108 4-3-5-3- نظام سازه ابنیه........................... 109 4-3-5-4- نظام دفع آب های سطحی...................... 110 4-3-5-5- انواع استقرار و مکانیابی................. 111 4-3-6-مسکن......................................... 111 4-3-7- بافت سکونتگاه............................... 111 4-3-7-1- موضع شناسی............................... 111 4-3-7-2- ریخت شناسی............................... 112 4-3-7-3- گونه شناسی................................ 112 4-3-8- ساختار شبکه ارتباطی......................... 113 4-3-8-1- نظام دسترسی: بر حسب سلسله مراتب........... 113 4-3-8-2- نظام دسترسی: بر حسب عرض................... 113 4-3-8-3- نظام دسترسی: بر حسب پوشش کف............... 114 4-3-8-4- نظام دسترسی: بر حسب شیب................... 114 فصل پنجم: سنجش و تحلیل میزان سرمایه اجتماعی موجود در سکونتگاه غیررسمی شهر ساری مقدمه........................................... 116 5-1- سنجش میزان سرمایه اجتماعی.................. 116 5-1-1- روش تدوین پرسشنامه.......................... 117 5-1-2- روش تکمیل پرسشنامه......................... 119 5-1-3- روش تحلیل پرسشنامه.......................... 119 5-1-3-1- گروه ها و شبکه ها......................... 120 5-1-3-2- اعتماد و همبستگی.......................... 120 5-1-3-3- تعاون و عمل جمعی.......................... 122 5-1-3-4- ارتباطات و اطلاعات......................... 122 5-1-3-5- همبستگی اجتماعی........................... 122 5-1-3-6- اقدامات سیاسی و توانمندسازی............... 123 5-2- جمع بندی و نتیجه گیری...................... 123 فصل ششم: راهکارها و پیشنهادات 6-1- راهکارها و پیشنهادات...................... 125 6-1-1- راهکارها و پیشنهادات در سطح کلان............. 126 6-1-2- راهکارها و پیشنهادات در سطح خرد............. 129 منابع منابع........................................... 131 منابع فارسی:....................................... 131 منابع لاتین......................................... 135 پیوست شماره یک: پرسشنامه ساکنین فهرست جداول شماره صفحه جدول 2-1- ویژگی های بخش رسمی و غیررسمی................. 9 جدول 2-2- اصطلاحات رایج برای توصیف سکونتگاه های غیررسمی 19 جدول 2-3- معیارهای طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی.... 20 جدول 2-4- عمده ترین طبقه بندی های تحلیل محله های تهیدستان 21 جدول2-5- دوره های زمانی و فعالیت های مرتبط بانک جهانی در سکونتگاه های غیررسمی............................................... 29 جدول2-6- دلایل تشکیل اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه 34 جدول2-7- اجزای پروژه بهسازی و ارتقای محله کم درآمدها.. 45 جدول 2-8- عناصر و اجزای بهسازی از نگاه ائتلاف شهرها.... 45 جدول 2-9- شاخص های ظرفیت: عرصه ها و عوامل............. 56 جدول 2-10- ویژگی های حاکمیت خوب شهری.................. 63 جدول2-11- تعاریف سرمایۀ اجتماعی از دیدگاه اندیشمندان مختلف 69 جدول2-12- چهار نظریۀ اصلی سرمایۀ اجتماعی.............. 76 جدول 2-13- ویژگی های الگوهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی 79 جدول2-14- شاخص های سرمایه اجتماعی................... 82 جدول2-15- شاخص های سرمایه اجتماعی گروترت (1998)........ 82 جدول2-16- سنجه های محوری سرمایه اجتماعی، تعیین کننده ها و پیامدها 83 جدول2-17- شاخص های سرمایۀ اجتماعی و معنای مفهومی شاخص ها 84 جدول 3-1- اهداف، راهبردها، سیاستها و اصول های سند ملی توانمندسازی 96 جدول 4-1- سطح خدمات محله هدف با توجه به سرانه پیشنهادی طرح تفصیلی شهر ساری................................................. 106 جدول 5-1- شاخص های سرمایه اجتماعی در سنجش سرمایه اجتماعی در محله هدف..................................................... 118 جدول 5-2- تحلیل پاسخ های شاخص اعتماد و همبستگی....... 121 جدول 5-3- تحلیل میزان اعتماد به افراد مختلف جامعه.... 121 جدول 5-4- تحلیل شاخص همبستگی اجتماعی................. 122 جدول 5-5- تحلیل تعیین کننده های شاخص اقدامات سیاسی و توانمندسازی 123 جدول6-1- راهبردها و پیشنهادات تقویت سرمایه اجتماعی در سطح کلان 127 جدول 6-2- راهبردها و پیشنهادات تقویت سرمایه اجتماعی در سطح خرد 130 فهرست شکل ها شماره صفحه شکل 2-1- تاثیر عوامل داخلی و خارجی در پیدایش و توسعه سکونتگاه غیررسمی.................................................... 16 شکل 2-2- عوامل اصلی در شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه............................................... 22 شکل 2-3- جنبه های مختلف فقر شهری.................... 26 شکل 2-4- پیامدهای انباشتی فقر شهری.................. 27 شکل 2-5- شکل گیری محله های فقیرنشین و رابطه آن با فقر 27 شکل 2-6- چارچوب نظری توانمندسازی و ارتقای محیطی اسکان غیررسمی 57 شکل 2-7- عوامل موثر بر تسهیل حاکمیت خوب............. 60 شکل 2-8- روابط کنشگران شهری......................... 62 شکل 2-9- ویژگی های حکمروایی خوب شهری................ 64 شکل 2-10- جایگاه سرمایه اجتماعی در توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی.................................................... 67 شکل 2-11- سطوح تحلیل سرمایه اجتماعی................. 80 شکل 3-1- چارچوب نظری سه سطحی در رابطه با شرایط ایران 90 شکل 4-1- موقعیت محله هدف در شهر ساری.............. 100 شکل 4-2- موقعیت محله هدف در ناحیه 3 شهر ساری...... 100 شکل 4-5- نوع مصالح بکارگرفته شده در ساخت و سازهای محله هدف 108 شکل 4-6- بنایی با سازه ناپایدار در انتهای کوی غفاری 109 شکل 4-7- بنایی با سازه مصالح بنایی در محدوده جنوبی کوی آزادی 109 شکل 4-8- سازه ساختمان در لبه شرقی محدوده –حاشیه حریم لوله گاز 109 شکل 4-9- آبگرفتگی معبر اصلی کوی آزادی و شکل 4-10- آبگرفتگی معبر اصلی کوی غفاری.......................................... 110 شکل 4-11- نقاط بحرانی دفع آب های سطحی در محله هدف.. 110 شکل 4-12- نظام آبراهه ها و پیاده راه های بین اراضی کشاورزی قبل از تکوین بافت......................................... 111 شکل 4-13- مورفولوژی بافت بر حسب نظام راه یابی...... 112 شکل 4-14- نظام گونه شناسی بافت بر حسب دانه بندی قطعات و نظام توده و فضا................................................ 113 شکل 4-15- سلسله مراتب نظام دسترسی در وضع موجود..... 113 شکل 4-16- عرض معابر موجود در محله هدف.............. 114 شکل 4-17- پوشش کف معابر در وضع موجود در محله هدف... 114 شکل5-1- پیوند میان مدل اعتماد و مدل پیوستگی پاکستون در سنجش سرمایه اجتماعی............................................ 117