جهان نامه: متن جغرافیایی تالیف شده در ۶۰۵ هجری

توضیحات تکمیلی

جهان نامه: متن جغرافیایی تالیف شده در ۶۰۵ هجریکتاب جهان نامه ساختهٔ محمد بن نجیب بکران خراسانی که به سال ۶۰۵ هجری بنام سلطان علاءالدین خوارزمشاه پرداخته گردیده است. کتاب حاضر هم از نظر زبان فارسی بعنوان یک متن کهن زبان فارسی گرامی است و هم از رهگذر جغرافیای تاریخی و اشتمال برنوادر اطلاعات از اجتماع هشتصد سال پیش ایران و جهان. علاوه بر اطلاعات جغرافیایی که موضوع اصلی کتاب است ، اشاراتی به آثار تاریخی و نحوه داوری مردم در باره آنها از جمله خبر مجسمه هایی که در سیستان می‌یافتند (ص ۹۶)، و شادروان شوشتر(ص ۸۱)، شبدیز کسری (ص ۷ ه)، و نقش بیستون (ص ۸ه و ۸۲)، نقش شاپور ساسانی (ص ۸۳)، و همچنین اطلاعاتی از جامعه آن روز ایران و اقوام مجاور، از جمله مهاجرت های اقت او غزو مناقشلاغ وایزر و خلج و غیره (ص ۷۱ تا ۷۳) و اختلاف نام شهرها در زبان کتابت و محاوره، و نیز یاد آسیاهایی که در بصره ساخته بودند و با جزر و مد آب میگشت (ص ۲۹) و خانه هایی که در سرزمینهای سردسیر شمالی چنان میساختند که همانند گرمابه زیر آن آتش میکردند (ص ۱۰ و ۳۹)، و نیز اطلاعاتی از بهره برداری مردم آن روزگار از منابع زیرزمینی خاصه زغال سنگ (ص ۹۰)و نفت (ص ۱۰۰) وقضاوتی آمیخته بتعجب که در این مسائل داشتند، و اینهمه وعوامل دیگری از قبیل آتشفشانها را (ص ۹۰، ه۸) جزو «عجایب» میشمردند، و نیز خبر برف و باران مصنوعی که ترکان میآوردند و آن را یده (یا مطابق نسخه خطی وید) مینامیدند (ص ۸۶) و اطلاعات یا تصوراتی دربارهٔ جانوران نواحی مختلف از نوع شترمورانی که آدم میخورند (ص ۸۷) و آدمیزادگان چهاروجبی (ص ۹۱) و نیز داوری نویسنده در زمینه خلق و خوی مردم شهرها اگر هم از احساسات شخصی او مایه گرفته باشد نکاتی نغز است. ارجمند ترین مطالب جهان نامه آنجاست که مولف مواد لازم را از سر زبانها گرفته و هر نکته را با کلمهٔ «گویند» بیان کرده است. این شیوه شاید گاهی بظاهر از ارزشی تحقیقی کتاب بکاهد اما در عوض آن را گنجینه ای از روایات شفاهی قرار میدهد و بعنوان اطلاعاتی ناگفته و نانوشته و از نظر آگاهی بر افکار و معتقدات عامه مردم آن روزگار بسیار ارجدار است.