تقویم البلدان

توضیحات تکمیلی

تقویم البلدانتقویم البُلدان ، کتابی جغرافیایی به عربی ، تألیف ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن نورالدین علی بن محمود ایوبی ، حکمران حَماه (710ـ732). ابوالفداء این کتاب را در 721 به پایان رساند، اما احتمالاً تا پایان عمر آن را تکمیل می کرده است ، زیرا نسخه ای از آن در کتابخانة لیدن موجود است که مؤلف در آن تجدیدنظر کرده است . ابوالفداء، بر خلاف معاصرانش ، از جمله مارکوپولو (1256ـ1323)، اهل سفر نبوده است ؛ ازینرو کتابش اقتباسی از کتابهای جغرافیایی دیگر و گردآوری گفته های تاجران و مسافران است. از نظر ابوالفداء، کتابهای جغرافیایی که تا زمان وی نوشته شده بودند، ناقص بودند و مقصود او را بر نمی آوردند؛ مثلاً کتابهای ابن حوقل و ادریسی و ابن خرداذبه ، با وجود تفصیل در بارة اوصاف بلاد به طول و عرض جغرافیایی و ضبط نامها اشاره ای ندارند و زیجها و کتابهایی که به طول و عرض جغرافیایی پرداخته اند، از اوصاف شهرها اطلاعی نمی دهند و در الانساب سمعانی و المشترک وضعاً و المفترقُ صُقعاً یاقوت حموی با آنکه به تصحیح نامها و ضبط آنها توجه شده ، طول و عرض شهرها ذکر نشده است .با وجود این نقایص ، ابوالفداء به کتابهای ابن حوقل ، ابن سعید مغربی ، مهلّبی و ابن اثیر اعتماد می کرده است . وی از کتاب المسالک و الممالک ، معروف به «العزیزی »، تألیف حسن بن احمد مهلّبی بهره گرفته ، که سبب بیشتر شناخته شدن این جغرافی نگار فاطمی شده است. به عقیدة آیتی ، ابوالفداء به اقتضای مقام خود به عنوان امیرحماه می خواسته در بارة سرزمینهای مختلف اطلاعات دقیق داشته باشد.