قرارداد اجتماعی

توضیحات تکمیلی

قرارداد اجتماعیژان ژاک روسو فیلسوف و نویسنده‌ی قرن هجده‌ی فرانسه (78-1712) یکی از بنیانگذاران علم تعلیم و تربیت است که در باب موازین تربیتی بر آموزش و پرورش و نیز مناسبات اجتماعی تأثیر داشته است. روسو در تدوین نظرات خود، علاوه بر اکتسابات شخصی در عرصه‌ی عمل و نظر، از دستاوردهای مونتنی، جان لاک و هیوم بهره‌ برده است. تفکر سیاسی روسو بر دو پایه استوار است: 1) وضعیت طبیعی توسط جامعه مدنی تباه شده است. 2) جامعه‌ی مدنی در صورتی قابل قبول و قابل دوام است که بر اساس پیمان اجتماعی نهاده شده باشد: انسان آزاد آفریده شده است، اما همه‌جا در بردگی به سر می‌برد. بعضی‌ها خود را صاحب اختیارِ دیگران می‌دانند حال آن‌که خود از آن‌ها بد‌ترند. این تغییر چه‌گونه صورت گرفته است؟ نمی‌دانم. چه چیزی می‌تواند این امر را مشروع جلوه دهد؟ تصور می‌کنم بتوانم به این پرسش پاسخ دهم. در مواقع کتاب قراردادهای اجتماعی (1762) و امیل، که کمی بعد در همان سال منتشر شد؛ پاسخ روسو به این پرسش است. هر چند عموماً بر این اعتقادند که نظمی منطقی برآثار روسو حاکم است، اما واقعیت این است که نوشته‌های روسو، خالی از نشیب و فراز و تناقض نیست. همچنین بسیاری قرارداد اجتماعی را به علت تصنعی بودن آن مورد حمله قرار داده‌اند، که در واقع هیچ‌گونه نمونه‌ی تاریخی برای آن نمی‌توان یافت؛ و آن را یکی از ساختارهای شبه‌حقوقی فرض کرده‌اند که حقوق‌دانان خوششان می‌آید ابداع و در اطراف آن بحث کنند. با این حال قراداد اجتماعی تمام انتقادات تکنیکی، تاریخی و حقوقی را از سر گذرانیده، و همچنان بیان کننده‌ی واقعیت‌های سیاسی‌ای است که امروز نیز ارزش و اعتبار خود را دارد.